Sinnema in Zittert
In Jannewari 2004 sjreef Fransje Emma de Jong höör scriptie aan de Universiteit van Utrecht euver “De bioscopen van de familie Martens in Heerlen en Sittard 1919-1940”. Mies Stassen van den Bergh waor daoveur ein van de wichtigste brònne. Ziejelings woort dao-in nog gans kort ènnigge ànger sinnema’s gememoreierd, die Zittert gekend haet.
Same höbbe veer geprebeierd uch vanaovend ’t ganse verhaol van de Zittesje sinnema’s te laote mitmake in beeld en geluud. Vanaaf de primitief sjtòm films pes de meis ge-avonseierde van huuj, eine welt van versjil in techniek en opvattinge.
Bie de kòms van de sjtòm film haw Zitterd nog gaar geine sinnema, ein geboew wo allein mer films gedreed kooste waere. ’t Waor vöölal aangeweze op ein reizende sinnema, dae zien films dreede in ein besjtaonde zaal wie beveurbeeld de Zjwaan oppe Brandj of ein patronaatszaal wie in Ophaove.
Mer dao waore sente mit te verdeine mit dit nuujt vermaak. De eesjte dae dat inzoug waor Fern. Benoit, eine koupman uit Mestreich, dae al saer 1915 in Obern Bayern eine sinnema “Cinema Palace” exploiteierde, die op 28 augustus 1915 geööpend woort. In september 1917 sjòrsde Burgemeister GijzeIs Benoit's bioscoopvergunning veur veier waeke vanwaege veursjtellinge die 'aan de ingezetenen van de gemeente aanstoot gaven'.
Ouch ein Zittesje femieje zoug brood in dit initiatief, t.w. de femieje Martes oet de Pötsjtraot en woorte de sjtamvadesj van ein ganse rits sinnema’s pes huuj toe. Achter hunne herberg hawe zie ein zaal, genuimp zaal Martes, wo zie van mei pes november 1919 ein sinnema eksploiteierde. Onduudedlik is aevel woorom zie zo flot de pin drin hauwde. In 1905 vònje dao al ein waek langk ’n saort filmveursjtellinge plaatsj !
Vanwaege de veuroetgank van de techniek waor in de jaore 1920 de sjtòm film achterhaold en koume mee geavonseierde films op. De filmkeuring gòng ein dominante rol sjpele en waor neit mee allein in de hènj van kirkelikke en burgerlikke euverhede. De sjtief beelde woorte opgevolg door “veur dae tied” moderne thema’s en de sjtripfigure wie Betty Boop gònge van ein aangekleide pòp nao ein sjprankelend oetdagend vroumesj, dat ’t publiek duudelik aansjprouk.
Betty Boop waor ein Amerikaans sjtrip- en teikenfilmfiguur. Betty waos gebaseierd op Bette Davis, ein beroemde actrice oet dae tied, die bekend sjtòng om höör opvallende, grote auge. De eerste Betty Boop-film Dizzy Dishes versjeen op 8 augustus 1930. Al in dees film leit zij höör bekende "boop-boop-a-doop" horen. Eerder waor Betty ein wenig aantrekkelik figuurke, mer Max Fleischers brouer Dave verangerde höör in een vrouwelijk sekssymbool, mit een kort rökske, duudelik zichtbare bruskes en een klein, getuut mundje mit ein “verleidelikke” verseiering op höör baovebein.
En dat de geistelikke- en burgerlikke euverheid zeker in de eesjte jaore eine dikke vinger in de pap hawe bie de keus, welke films gedreed mochte waere tuint nog de volgende “oekaze” van burgemeister Coenders van 11 mei 1931.
Òm mee overeinsjtömming te brènge in de beoordeling van de al of neit toe te laote films höb ich de eer ònger eur aandach te brènge, dat door mich wurt bepaold dat in de film neit mee zulle waere toegelaote:
- sjterke oetdrökking van seksuele hartstochte.
- wulpsche bewaeginge, die gerich zeen op prikkeling van de seksuele hartstochte.
- voorsjtellinge gerich op ‘t gebied van ’t gesjlachslaeve.
- stuutende tonele, betrekking höbbend op ‘t vervalle van vrouwluuj pes prostitusie, hànjel in blanke sjlavinne, vrouwehanjel, koppelerie en rònselarie, echbreuk en huweliksontroew.
- naaksjtfigure, boete zuuver plastiek of ethnografie woobie allein de liene van ‘t lichaam zònger details waere getuind.
- zodanige kleijing, dat ze zinneprikkelende détails van ‘t lichaam laote zeen.
- alle bordeel scenes en bacchanale.
- hanjelinge die kwetsjend zeen veur de bedieinare van de eredeins of ein besjpotting van de erediens zelf.
- Besjpotting en òngermiening van ‘t gezag.
- maord, doodsjlaag, zelfmaord, overweldigingsscenes en poging tot overweldiging.
- Instruksies en veursjtellinge betreffende de techniek van misdrieve.
Zou hae al die films van te veure zelf getès höbbe ??