Geheime tuinen

De Geheime tuinen van Sittard . . .

Meer informatie (ook voor het boeken van wandelingen op aanvraag) : www.geheimetuinen.nl of www.geheimetuinenvansittard.nl en op facebook http://www.facebook.com/geheimetuinenvansittard

Sittard-Geleen kennen veel mensen als een stad van industrie. En dat klopt, het is een kloppend industrieel hart maar van oudsher ook een bloeiende cultuur- en onderwijsstad.

Insiders weten echter dat in de voormalige mijnstad Geleen de meeste straten de uitstraling hebben van een tuinstad en dat Sittard van oudsher heel veel groene oases heeft, midden in de stad, oases met boeiende verhalen! De Werkgroep Geheime Tuinen van de bloeiende Vereniging Sittards Verleden heeft deze oases zichtbaar gemaakt. Tuinen van klein, zoals de Jardin d’Isabelle of het Levetenhäöfke (Hofje van Olijven) tot heel groot, zoals het rijksmonumentale stadspark en de honderden jaren oude volkstuinen aan De Gats. Het échte geheim van Sittard is het presenteren van de tuinen in een combinatie van groen met de boeiende verhalen die ermee verbonden zijn. Verhalen van dichters, zangers en bokkenrijders, van lief en van leed. Zo komt u dichterbij dan ooit bij onder andere stadszwerver Zefke Mols, Limburgs grootste troubadour Jo Erens, van dichter Charles Beltjens en zijn onbereikbare liefde Isabelle én natuurlijk bij Sittards beroemdste zoon Toon Hermans, wiens lief én leed je kunt ‘ontmoeten’ in de Jardin des Roses naast het Toon Hermanshuis, zijn graf op de Algemene begraafplaats én in de Gemmahof. Door verhalen met de tuinen en parken in de stad te combineren ontstaat een ‘groen verhaal van de stad’. Dit verhaal wordt vervolgens verteld middels gratis rondleidingen (iedere eerste zaterdag van de maand), in een boekje voor volwassenen maar ook een voor de jeugd, op een website en facebookpagina en in een jaarlijks Festival Geheime Tuinen (2019: zondag 23 juni!) en gevisualiseerd in o.a. kunstvoorwerpen die dit verhaal ook vertellen en zo meerwaarde geven aan de locatie. Zo wordt een verdwenen joodse begraafplaats weer met een groene Davidster herkenbaar gemaakt, en is er zelfs een echte bezinningstuin aangelegd in de voormalige Ursulinentuin en een labyrint in de Jardin d’Isabelle.

Werkgroep Geheime Tuinen van Sittard

Medio 2011 aftastend begonnen, vormen de Geheime Tuinen vanaf eind 2012 de basis voor de vijfde werkgroep van onze vereniging. De kerngroep bestond op dat moment uit circa 20 mensen waarvan enkelen zich met name richten op het realiseren van een bezinningstuin terwijl anderen de organisatie van het jaarlijks geplande “Festival van de Geheime Tuinen” voor hun rekening nemen.

Vanaf begin 2012 begeleiden gidsen uit de werkgroep op de eerste zaterdag van elke maand wandelingen langs en door de Geheime Tuinen, al snel bestaande uit een reguliere en een themawandeling. In dat jaar hebben zo’n 4.000 mensen meegewandeld.

Eén van de eerste taken van 2012 was het opstellen van een projectplan en een begroting om daarmee de benodigde subsidies aan te kunnen vragen. Dat heeft geresulteerd in een substantiële bijdrage van de provincie, aangevuld met een subsidie van de gemeente en bijdragen van diverse sponsoren, naast uiteraard het werk van de vrijwilligers.

Het project “Geheime Tuinen van Sittard” is op 12 juni officieel van start gegaan tijdens een bijeenkomst in het Mariapark, in aanwezigheid van deputé Noël Lebens en wethouder Els Meeuwis. Daar is ook het logo onthuld, is de website de lucht in gegaan en zijn de eerste wandelbrochures met de “24 Tuinen . . . voor jou!” uitgereikt.

Hoogtepunt van het jaar was de eerste editie van het “Festival van de Geheime Tuinen” op zondag 23 juni. Ondanks het minder fraaie weer hebben naar schatting zo’n 2.000 mensen de verschillende activiteiten bezocht, belangeloos opgeluisterd door een breed scala aan optredens.

De doelstellingen voor 2014 waren: een nieuwe editie van het Festival op zondag 22 juni, het uitgeven van het derde wandelingenboekje van onze vereniging, nu langs de “24 Tuinen . . . voor jou!”, het plaatsen van informatieborden bij deze 24 tuinen en zo mogelijk een begin maken met het inrichten van de bezinningstuin.

Werkgroep Geheime Tuinen in 2018

Na jaren van inzet voor het project “Geheime Tuinen van Sittard” zijn de werkzaamheden van de werkgroep inmiddels “beperkt” tot de organisatie van het jaarlijkse festival, de maandelijkse wandelingen en het onderhoud van de Agnetentuin. Jammer genoeg kostten de onbevredigende situatie in de Ursulinentuin en de ontwikkelingen van en rond de volkstuinen negatieve energie. Zo heeft de transformatie van de ursulinentuin tot onder meer bezinningstuin ook dit jaar niet aan de verwachtingen voldaan. Daardoor is ook het kruidenproject niet tijdig van de grond gekomen.

Daarentegen was het (inmiddels zesde) Festival Geheime Tuinen op zondag 17 juni opnieuw een succes. Gekozen was voor centralisatie in en vanuit de Agnetentuin, een uitgangspunt dat ook bij het zevende festival, op zondag 23 juni 2019, zal worden aangehouden.

Ook de maandelijkse (gratis) wandelingen en de (betaalde) wandelingen op aanvraag bleven met meer dan 600 deelnemers succesvol. Dit laatste geldt ook voor de Tuinbrigade, de groep die na het vertrek van de zusters het onderhoud van de tuin van klooster Agnetenberg op zich genomen heeft. Wel is er onzekerheid over de toekomst bij verkoop van het klooster.

Verder was de belangstelling voor het wandelboekje “De Geheime Tuinen van Sittard” zo groot dat een herdruk noodzakelijk bleek. Van de gelegenheid is gebruik gemaakt om de inhoud waar nodig aan te passen aan de ontwikkelingen die plaats gevonden hebben.

 

Werkgroep Geheime Tuinen in 2017

De bij de provincie ingediende eindrapportage van de met provinciale subsidie mogelijk geworden werkzaamheden in diverse tuinen, is daar met waardering ontvangen. Deze rapportage is ook naar het College van Burgemeester en Wethouders gestuurd als “een levend bewijs dat de combinatie van een aansprekend doel en daardoor aangesproken vrijwilligers tot een brede maatschappelijke uitstraling en draagvlak onder de bevolking leidt”. Daar is jammer genoeg alleen met een ontvangstbevestiging op gereageerd.

De heraanleg van de ursulinentuin tot onder meer bezinningstuin is in het voorjaar weer opgepakt. De teleurstelling was echter groot toen de beplanting in de zomer resulteerde in een door kamille en distels overheerste wildgroei die de bezinningselementen onzichtbaar maakte. Op aandringen van de werkgroep heeft in het najaar overleg plaats gevonden met alle betrokkenen om de situatie vanaf voorjaar 2018 te verbeteren.

Op zondag 18 juni vond het inmiddels VIJFDE Festival Geheime Tuinen plaats. Mede dank zij het mooie weer was de belangstelling groot, reden om op zondag 17 juni 2018 weer een festival te organiseren, zij het in en vanuit de Agnetentuin.

Ook dit jaar hebben de maandelijkse (gratis) wandelingen en de (betaalde) wandelingen op aanvraag bijna 600 deelnemers getrokken. De belangstelling voor de reguliere wandelingen neemt weliswaar af maar die voor de themawandelingen blijft groeien.

Ofschoon het aantal vrijwilligers van de Tuinbrigade, de groep die na het vertrek van de zusters het onderhoud van de tuin van klooster Agnetenberg op zich genomen heeft, toe is genomen, blijft versterking gewenst.

 

Stand van zaken eind 2016

Eind 2016 is de eindverantwoording van de provinciale subsidie ingediend. Daarbij is onderstaande toelichting meegestuurd.

Website

De Werkgroep Geheime Tuinen is begonnen als een zelfstandige groep maar al vrij spoedig als vijfde werkgroep ondergebracht bij de Vereniging Sittards Verleden. Door initiator Peer Boselie is medio 2012 een brainstormsessie georganiseerd die erin heeft geresulteerd dat al vrij snel een groep enthousiaste vrijwilligers de Werkgroep Geheime Tuinen van Sittard is gaan vormen en nog steeds vormt. Naast maandelijkse wandelingen met een gids door de tuinen was de eerste doelstelling die vervolgens werd gerealiseerd: het bouwen van een website (www.geheimetuinen.nlen www.geheimetuinenvansittard.nl) en aanmaken van een facebook-pagina (www.facebook.com/geheimetuinenvansittard). Op de website is nadere informatie te vinden over de (vooralsnog 24) tuinen, over de werkgroep en het project, over de geplande en geweest zijnde activiteiten, over de momenten waaraan de pers aandacht heeft besteed en – niet onbelangrijk – de mogelijkheid om een wandeling met gids aan te vragen. Van de facebook-pagina wordt onzerzijds gebruik gemaakt om activiteiten aan te kondigen zoals de maandelijkse wandelingen maar vooral door derden om te reageren op onze activiteiten. Tot nu toe bezoeken elke maand zo’n16.000 mensen de website die dan ruim 115.000 websitepagina’s bekijken. Ook is ministens 800.000 keer de facebook-pagina bezocht, een duidelijk teken dat de Geheime Tuinen een breed draagvlak hebben.

Op de website is ook te zien dat de Geheime Tuinen van Sittard in 2014 finalist waren voor de jaarlijkse innovatieprijs van de VVV Zuid-Limburg en zelfs winnaar van de publieksprijs, een bewijs dat de Geheime Tuinen ook toeristisch van groot belang worden geacht.

Festival

Als volgend resultaat heeft op zondag 23 juni 2013 het eerste Festival Geheime Tuinen plaatsgevonden op diverse locaties in en nabij de historische binnenstad van Sittard, een gratis evenement dat door meer dan 2.000 mensen werd bezocht en waaraan door alle deelnemers belangeloos is meegewerkt.

Het succes van dit eerste Festival heeft ertoe geleid dat sindsdien op dezelfde basis elk jaar een Festival Geheime Tuinen wordt gehouden: gratis toegankelijk voor iedereen en met belangeloze medewerking van de deelnemers. De voorbereidingen zijn al in volle gang voor het inmiddels vijfde Festival Geheime Tuinen op zondag 18 juni 2017!

 

Publicatie

In de serie boekjes (“Het Claustrum ontsloten, een wandeling door het Kapittelgebied van Sittard” en “Vestingwandeling in en rondom het eeuwenoude Vestingstadje Sittard”) waarmee de Vereniging Sittards Verleden dank zij een eerdere provinciale subsidie is gestart, is op 6 juni 2014 het boekje “De Geheime Tuinen van Sittard, onverwachte groene oases en hun verhaal” gepresenteerd in de tuin van het voormalige klooster Agnetenberg, een van de 24 Geheime Tuinen. De algemeen gehoorde opmerking is dat het een handzaam, fraai vorm gegeven maar vooral inhoudelijk interessant boekje is geworden. Van de 2.000 gedrukte exemplaren zijn er 400 aan de leden van de Vereniging Sittards Verleden geschonken en zijn er een aantal gebruikt voor publicitaire doeleinden maar de meeste zijn verkocht tijdens het Festival en met Sint-Joep en via de VVV en de plaatselijke boekhandel. Op dit moment resteren nog ca. 150 stuks zodat een herdruk wordt overwogen, een resultaat dat zeker niet onvermeld mag blijven.

Naast dit boekje dat zowel gebruikt kan worden bij een wandeling door de Geheime Tuinen als om thuis een wandeling voor te bereiden of om daarna rustig na te lezen, is vervolgens ook een mapje “Geheime Verhalen voor kinderen (en volwassenen)” uitgebracht, een mapje met opdrachten en met ruimte voor een of meer van de andere boekjes.

Informatiezuilen

Een resultaatdoelstelling die meer voorbereidings- en uitvoeringstijd heeft gekost, is het realiseren van 24 informatiezuilen, één bij elke Geheime Tuin. De roestvaststalen zuilen, 25 cm breed en 150 cm hoog, zijn voorzien van drie doorschijnende rozen, het aansprekende logo van de Geheime Tuinen, en van een korte informatieve tekst (het begin van de tekst in het boekje) en een nummer dat verwijst naar het boekje. Op de zuilen is tevens een tekst aangebracht met onder meer een verwijzing naar de provinciale financiële steun.

De zuilen zijn zo hufterproof mogelijk uitgevoerd en op betonnen voeten stevig in de grond bevestigd, hetgeen tot nu toe voldoende effectief is gebleken.

De eerste zuil is op 27 februari 2015 onthuld in de binnentuin van het Mariapark (eveneens een van de Geheime Tuinen) door gedeputeerde Ger Koopmans, wethouder Noël Lebens en bestuurders van de via een project van de VVV Zuid-Limburg in dezen meefinancierende gemeenten Beek, Schinnen, Sittard-Geleen en Stein

Opwaarderen locaties

Naast het vooral door bijbehorende verhalen ontsluiten van een aantal groene oases in en rondom de historische binnenstad van Sittard, was ook het verbeteren van de kwaliteit van stedelijk groen één van de resultaatdoelstellingen. Daarbij hebben wij ons in eerste instantie gericht op de omgeving van de Bedevaartzuil op het Kerkplein en op de verdwenen Joodse begraafplaats boven op Fort Sanderbout.

De opwaardering van de omgeving van de Bedevaartzuil van parkeerplaatsen naar groen is medio 2015 gerealiseerd. Vanwege de nog niet definitieve plannen van de gemeente rond Fort Sanderbout en de oostelijke schootsvelden is – in afwachting van de concrete plannen – gekozen voor een Davidster, gevormd door basaltstenen zuiltjes, verbonden door een lage haag, waarbij de ster gevuld is met een bodembedekker. Dit plan is vooraf besproken met en – met grote waardering voor het initiatief – goedgekeurd door opperrabbijn Jacobs.

 

Bezinningstuin

Het meest ingrijpende, meest arbeidsintensieve en meest kostbare onderdeel van ons projectplan was het aanpassen van de voormalige kloostertuin van de ursulinen tot een bezinningstuin. In goed overleg met de gemeente is aanvankelijk een plan uitgewerkt met groot onderhoud van de bestaande tuin als uitgangspunt. Op een gegeven moment heeft de gemeente echter een tuinarchitect ingeschakeld die met een plan voor een volledig nieuwe aanleg van de tuin kwam. Dit heeft tot dusdanige vertraging geleid dat wij ons genoodzaakt zagen om uitstel van de einddatum uit het toekenningsbesluit aan te vragen.

Naast de gehandhaafde perenberceau en de bestaande begraafplaats van de ursulinen, bestaat de vernieuwde tuin uit een boomgaard met oude fruitbomen, met daaronder een bloemrijk veld, omgeven en doorsneden door strakke paden. Als bezinningselement is door het veld een slingerend graspad aangelegd waar met lage bordjes en de kleuren van de planten aandacht wordt gevraagd voor de belangrijke momenten van de jaarcyclus.

Dit levenspad wordt gecomplementeerd met een Cortenstalen schelp, verwijzend naar de doopschelp maar ook naar de pelgrimsschelp, naast een dito nisvulling met in brons een pelgrim en de eerste regels van een pelgrimslied.

Trouwens: het fraaie perenlaantje in de ursulinentuin, in het kader van ons project inmiddels heringericht als bezinningstuin, is door het Pomologisch Genootschap Limburg in 2015 tot Boomgroep van het Jaar uitgeroepen.

De geïntegreerde kruidenvakken zullen in het voorjaar weer worden gevuld met kruiden die door de werkgroep samen met scholieren en zo mogelijk met omwonenden zullen worden bijgehouden. Horecaondernemers die de kruiden sponsoren, kunnen deze plukken voor gebruik in hun horecagelegenheid.

Door de vertraging in de uitvoering in combinatie met uitzonderlijke weersomstandigheden, heeft de vernieuwde ursulinentuin zich nog niet kunnen bewijzen. Jammer genoeg heeft dat ook een negatieve weerslag op het beoogde gebruik als bezinningstuin. Wij verwachten echter dat met de nieuwe lente zich niet alleen een nieuw geluid maar ook een nieuwe kans aandient. Om dezelfde reden is ook de officiële opening tot in de lente uitgesteld.

Centraal in de bezinningstuin was een labyrint gedacht. Dit paste echter niet in het concept van de tuinarchitect. Daarom is in de nabijgelegen Jardin d’Isabelle (uiteraard ook één van de Geheime Tuinen en startpunt van de maandelijkse wandelingen) in het gras een labyrint gerealiseerd, in de zelfde opzet en afmetingen als het beroemde labyrint in de kathedraal van Chartres.

 

 

 

 

Wandelingen

Al vrij snel na de oprichting van de werkgroep bleek er duidelijk belangstelling te bestaan voor wandelingen met een gids door de Geheime Tuinen. Die handschoen hebben we op twee manieren opgepakt. De eerste invulling start, weer of geen weer, op de eerste zaterdag van elke maand, vanuit de Jardin d’Isabelle, bestaande uit een reguliere wandeling door een aantal Geheime Tuinen van de binnenstad plus een telkens wisselende themawandeling, gerelateerd aan de tijd van het jaar, beide gratis en onder leiding van één van de gidsen uit de werkgroep. De tweede invulling betreft de mogelijkheid tot wandelingen op aanvraag maar hiervoor wordt wel een (redelijke) vergoeding gevraagd.

Zowel de maandelijkse wandelingen als de wandelingen op aanvraag blijken in een behoefte te voorzien. Buiten de wandelingen die ook een onderdeel vormen van het Festival Geheime Tuinen, zijn er vanaf eind 2012 inmiddels zo’n 100 maandelijkse wandelingen gegidst plus ca. 50 wandelingen op aanvraag. Op die manier hebben we tijdens deze wandelingen meer dan 3.000 mensen kennis kunnen laten maken met de Geheime Tuinen van Sittard, in een wisselende combinatie van cultuurhistorie met ontspanning, toerisme en bezinning.

Naast meerdere perspublicaties (zoals in de “Kampeer & Caravan Kampioen” en de glossy “Navenant”) en regionale en nationale radio- en televisie-items is recent landelijk uitgebreid aandacht besteed aan de Geheime Tuinen. In het een week lang aan Sittard gewijde programma “Geloof, Hoop en Liefde” heeft de televisieploeg van de Evangelische Omroep uitgebreid verslag gedaan van een wandeling vanuit de Jardin d’Isabelle, via de Kolleberg en de Sint-Rosakapel naar de kapel van Pater Karel in Munstergeleen.

Tuinbrigade

Het klooster Agnetenberg is tot medio 2015 bewoond geweest door de Liefdezusters van het Kostbaar Bloed. Hun kloostertuin (met begraafplaats) stelden zij elke eerste zaterdag van de maand open voor onze wandelingen Toen de laatste zusters op het punt stonden te gaan vertrekken, ontstond de vrees dat de grote tuin door het achterwege blijven van onderhoud zou gaan verwilderen. Vanuit de Werkgroep Geheime Tuinen is toen het initiatief ontstaan om met enkele vrijwilligers, de Tuinbrigade, het noodzakelijke onderhoud uit te gaan voeren en op die manier de cultuurhistorische waarde van de tuin veilig te stellen. Dit voorstel is door de nieuwe eigenaresse, de VOF Agnetenberg, uiteraard graag overgenomen, waarbij zij het groot onderhoud voor haar rekening blijft nemen, alles in afwachting van de verkoop van het klooster en de tuin aan een mogelijke gegadigde. Sindsdien zijn de mensen van de Tuinbrigade elke maandagmiddag en (in het seizoen) woensdagmiddag aan het werk.

Werkgroep Geheime Tuinen in 2016

Het jaar 2016 was een belangrijk jaar voor de werkgroep omdat de diverse werkzaamheden waarvoor provinciale subsidie was verkregen, dit jaar gerealiseerd moesten zijn. Dat is gelukt binnen de tijd en binnen het beschikbare budget, zij het dat de gewijzigde plannen van de gemeente voor de ursulinentuin tijd en budget in gevaar hebben gebracht.

De ingediende inhoudelijke en financiële eindrapportage heeft er in elk geval toe geleid dat de provincie heeft laten weten dat de werkgroep de verplichtingen is nagekomen en dat de resterende subsidie wordt uitbetaald, een impliciet teken van waardering voor de inzet en het werk van een diverse groep vrijwilligers.

Ofschoon eigenlijk niet vereist, is de inhoudelijke en financiële eindrapportage ook naar het College van Burgemeester en Wethouders gestuurd als “een levend bewijs dat de combinatie van een aansprekend doel en daardoor aangesproken vrijwilligers tot een brede maatschappelijke uitstraling en draagvlak onder de bevolking leidt”.

Op zondag 19 juni vond het al traditie wordende Festival Geheime Tuinen plaats, mede dank zij het weer opnieuw een succes en dus reden voor het organiseren van het inmiddels VIJFDE Festival op zondag 18 juni 2017.

Ook dit jaar hebben de maandelijkse (gratis) wandelingen en de (betaalde) wandelingen op aanvraag meer dan 500 deelnemers getrokken, een bewijs dat de belangstelling nog altijd niet tanende is.

Punt van zorg is het aantal vrijwilligers van de Tuinbrigade, de groep die na het vertrek van de zusters het onderhoud van de tuin van klooster Agnetenberg op zich genomen heeft. Oproepen hebben nog niet tot resultaat geleid zodat besloten is in 2017 doelgroepen gericht te gaan benaderen.

Werkgroep Geheime Tuinen in 2015

De werkgroep bestaat uit zo’n 15 mensen die zich – naast deelnemen aan de algemene werkgroep – richten op het realiseren van de diverse deelprojecten zoals het jaarlijkse festival en de bezinningstuin. Heel bijzonder is dat veel mensen hebben gereageerd op een oproep om mee te helpen aan het onderhoud van de tuin van klooster Agnetenberg. Deze “Tuinbrigade” omvat nu 13 personen die ervoor zorgen dat de tuin na het vertrek van de zusters één van de pareltje van de Geheime Tuinen blijft.

Het afgelopen jaar kende diverse hoogtepunten: het onthullen van de eerste informatiezuil in de binnentuin van het Mariapark op 27 februari, de derde editie van het “Festival van de Geheime Tuinen” op zondag 21 juni, het plaatsen van de informatiezuilen bij de rest van de 24 Geheime Tuinen, het uitroepen van het perenlaantje in de ursulinentuin tot “Boomgroep van het jaar 2015” door het Pomologisch Genootschap Limburg op 20 september en het realiseren van een groenplek rondom de bedevaartzuil op het Kerkplein.

Ook dit jaar begeleidden gidsen uit de werkgroep op de eerste zaterdag van elke maand wandelingen langs en door de Geheime Tuinen, bestaande uit zowel een reguliere als een themawandeling. Daarnaast blijft het mogelijk een wandeling op aanvraag te boeken. In het afgelopen jaar hebben meer dan 500 mensen meegewandeld, buiten de wandelingen tijdens het Festival.

Ofschoon het de bedoeling was de realisatie van een bezinningstuin te combineren met het gemeentelijk groot onderhoud van de ursulinentuin, is dat niet gelukt omdat de gemeente besloot de tuin volledig te gaan renoveren. Daardoor is de uitvoering doorgeschoven naar begin 2016.

De doelstellingen voor 2016 zijn: een nieuwe editie van het Festival op zondag 19 juni, het realiseren van bezinningselementen in de gerenoveerde ursulinentuin en het herinrichten van de vroegere Joodse begraafplaats op Fort Sanderbout. Ook wordt gestreefd naar het meer betrekken van de jeugd, bijvoorbeeld door projecten in de kruidentuin.